ქეთევან თუმანიშვილი დაიბადა ინჟინრების - დიმიტრი თუმანიშვილისა და ნინა ჯაფარიძის ოჯახში. მშობლები საქართველოს პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში მუშაობდნენ, მამა - დიმიტრი თუმანიშვილი კათედრის გამგე და დოცენტი იყო. ცხოვრობდნენ ქიაჩელის, მაშინ ყორღანოვის (შემდგომ ცოტა ხმის განმავლობაში, ვაჟა-ფშაველას) ქუჩაზე, სადაც #22 სახლის მეორე სართული მთლიანად მათ ეკუთვნოდათ. ამავე სახლში ცხოვრობდა ქალბატონი ნინას და ქეთევან ჯაფარიძე ოჯახთან ერთად. ქალბატონი ქეთო ფორტეპიანოს ცნობილი პედაგოგი იყო, დიდი კლასი ჰყავდა პირველ სამუსიკო სკოლაში და მისმა გავლენამ თავი იჩინა დისწულების პროფესიულ არჩევანში. ორივენი - კიწი, როგორც ქეთევან თუმანიშვილს ოჯახში ეძახდნენ და მისი 6 წლით უმცროსი ძმა გივი, იგივე გრიგოლი საშუალო სკოლისა და სამუსიკო სასწავლებლის დამთავრების შემდეგ თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში აბარებენ. ქეთევანი საფ-ნო და საკომპოზიციო ფაკულტეტებზე იქებს სწავლას გამოჩენილი პედაგოგების ანასტასია ვირსალაძისა და ტიშენკო-კუფტინას, კომპოზიციაზე კი პეტრე რიაზანოვისა და ანდრა ბალანჩივაძის კლასში. 1945 - 1949 წლებში სწავლობდა ასპირანტურაში მოსკოვის კონსერვატორიაში დ. ბ. კაბალევსკის, ვ. ია. შებალინის, იუ. ა. შაპორინისა და ვ. მ. ბელიაევის ხელმძღვანელობით.

გრიგოლი, დის მსგავსად, სწავლას იწყებს კონსერვატორიაში, საგუნდო-სადირიჟორო ფაკულტეტზე და 2 წლის შემდეგ ბიოლოგიის ფაკულტეტზე, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში აბარებს, სადაც  თავის თანაჯგუფელს და შემდგომ მთელი ცხოვრების მუზას, ქეთევან ჯანდიერს ხვდება. მუზა შემთხვევით არაა ნახსენები. ბატონ გივის არასდროს მიუტოვებია შემოქმედებითი საქმიანობა - ფერწერა და ლიტერატურა. მისი რამდენიმე გამოფენა მოეწყო, მათ შორის, მიხეილ თუმანიშვილის სახელობის კინომსახიობთა თეატრშიც, სადაც სახარებისეული სიუჟეტები იქნა გამოფენილი. მიხეილ და ნინა თუმანიშვილებიც მათი ოჯახის წევრები არიან, და-ძმად თვლიან ბიძაშვილები ერთმანეთს. აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ პირველი თეატრალური ნაბიჯები თუმანიშვილების იმდროინდელმა ბავშვებმა - კიწიმ, მიშამ, გივიმ, ნინამ  ერთად გადადგეს. ისინი წაღვერთან, ულამაზეს სოფელ მზეთამზეში ისვენებდნენ, თოკებზე გაფენილ ზეწრებს სცენის სივრცედ სახავდნენ და სპექტაკლებს დგამდნენ. როგორც ჩანს, ამ ფაქტმა - განსხვავებულმა სივრცეებმა, სილუეტების არეკვლამ ზეწარზე დიდი გავლენა მოახდინა მათზე. ამას ქალბატონი ქეთევანიც ყვებოდა და ბატონ მიხეილსაც აქვს ნახსენები წიგნში „რეჟისორი თეატრიდან წავიდა“. თეატრი ქეთევან თუმანიშვილის შემოქმედებასა და ცხოვრებაში დიდ როლს თამაშობს: ცნობილია მათი ოჯახური თოჯინების საოპერო თეატრი, სადაც არაერთი სპექტაკლი მომზადდა და განხორციელდა. საოპერო სპექტაკლები აუდიო ჩანაწერის ფონზე მიმდინარეობდა. ასეთებია ჰ. პერსელის „დიდო და ენეასი“, „ფლორინას სიზმარი“, კ. ორფის „ამბავი ჭკვიანი ქალიშვილისა“, ვ.ა. მოცარტის „გატაცება სერალიდან“. თოჯინების სახელოსნო სახლში ჰქონდათ გამართული. დასის შეკრებები და რეპეტიციებიც მათთან მიმდინარეობდა. მოგვიანებით ოჯახში საბავშვო დადგმები ხორციელდებოდა, მაგალითად დავასახელებთ ჰ. ქ. ანდერსენის ზღაპრის „პრინცესა ცერცვის მარცვალზე“ თოჯინურ ინსცენირებას. ამ პიესების ტექსტის ავტორი ბატონი გივი იყო. ლიბრეტოს ავტორებად და-ძმა თუმანიშვილები გვევლინებიან ქალბატონი ქეთევანის საბავშვო ბალეტი-ზღაპარი „ნაცარქექიაშიც“ (1967).

ქეთევან თუმანიშვილის ოჯახი - ძმა, მისი ცოლი და უმცროსი ვაჟი ბიოლოგები იყვნენ. ბატონი გივი - ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, თსუ-ის პროფესორი, მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი, 80-იანი წლების ბოლოს აქტიურად ჩაერთო საზოგადოებრივ საქმიანობაში, „მწვანეთა მოძრაობის“ დამფუძნებელი გახლდათ. დეიდა ქეთო და თემი - იმავე - ციტოლოგიის კათედრის თანამშრომლები და დოცენტები იყვნენ. ცალკე უნდა აღინიშნოს ქეთევან თუმანიშვილის ოჯახის უფროსი ვაჟის - დიმიტრი თუმანიშვილის სამეცნიერო და საზოგადოებრივი და ახალგაზრდობის აღზრდაში საქმეში  მოღვაწეობის შესახებ.

თუმანიშვილების ოჯახში ინტელექტუალური და საზოგადოებრივი ცხოვრება დუღდა. მათთან იკრიბებოდა ქართული სამეცნიერო და შემოქმედებითი საზოგადოება. ოჯახი აღნიშნავდა ყველა წევრის დაბადების, ანგელოზის, ქორწინების დღეებს და საერთო დღესასწაულებს. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა „ნაძვის ხის ზეიმებს“, რომლის მზადებაშიც ოჯახი და ახლობელთა დიდი წრე იღებდა მონაწილეობას. პირველ რიგში, ნაძვის ხის ქვემოთ თოჯინებითა და სხვა ნივთებით ოჯახის მიერ ყოველწლიურად იქმნებოდა  ახალი მხატვრული თემატური კომპოზიცია. მზადების პროცესი რამდენიმე დღეს გრძელდებოდა, „ცოცხალი სურათების“, თეატრალური სცენების რეპეტიციებს მოიცავდა და, რაც უმნიშვნელოვანესია, ყველა მონაწილისათვის ერთნაირი, ამავე დროს, მათი ინტერესების შესაბამისი კოსტიუმების შეკერვას/შექმნას ითვალისწინებდა. 1990-იანი წლების ბოლოს ამგვარი მასშტაბური თავყრილობები, 30 (ერთხელ ასაკობრივად გაყოფილი 2 ჯგუფში 60 ბავშვიც იყო) ბავშვის ოჯახის წევრებთან ერთად მიღება, გამასპინძლება და დასაჩუქრება მრავალრიცხოვანი ოჯახისთვის ადვილი არ უნდა ყოფილიყო. როგორც მათ ოჯახში გასული საუკუნის 50-60-იან წლებიდან შემორჩენილი საახალწლო ზეიმებისთვის შექმნილი სალაღობო აფიშები გვაუწყებს, მსგავსი ღონისძიებები მიტოსა და თემისთვისაც კეთდებოდა და მათი უშუალო სულისჩამდგმელი მამიდა ქეთევანი ყოფილა. აქ აღწერილი დღესასწაულები  კი, როგორც პაპიდა კიწი იტყოდა, „სიხარული #1“, „სიხარული #2“, „სიხარული #3“ -სთვის ეწყობოდა - თუმანიშვილების შვილიშვილების - გიგის (გრიგოლის), მანუჩარისა და დიმიტრის, მათი 5 დეიდაშვილის, ოჯახის ნათესავების, მეგობრებისა და ნაცნობების შვილებისათვის.  ოჯახის „სიხარული #4“ - არჩილ თუმანიშვილი 2004 წელს გაჩნდა, ქალბატონი ქეთოს გარდაცვალების შემდეგ. ოჯახის წევრებს შორის ურთიერთობას მნიშვნელოვნად განაპირობებდა ქალბატონი კიწი, როგორც მულისა და შემდეგ დედამთილისა და ბატონი გივის დიდი მეგობრობა, რაც მათი მშობლების მიერ იყო ჩანერგილი. ცალკე უნდა აღინიშნოს რძლების, ქეთო ჯანდიერისა და ნანა კვიციანის - უზადო პიროვნული თვისებების მატარებელი, მაღალი სამოქალაქო შეგნების ორი ქალბატონის როლი ოჯახში, ყველას მიმართ მზრუნველი, უაღრესად ტაქტიანი დამოკიდებულება,  ამავე დროს, მათი ფართე პროფესიული და სამოქალაქო ინტერესები.

აქვე უნდა ითქვას ოჯახის საგანმანათლებლო მოღვაწეობის შესახებ. ოჯახის 5 წევრი პროფესორ-მასწავლებლები იყვნენ სახელმწიფო უნივერსიტეტში, კონსერვატორიასა და აკადემიაში. მათ ოჯახში ერთი მხრივ, კონსერვატორიის სტუდენტები მიდიოდნენ ქალბატონ ქეთევანთან, ბატონი მიტოს ლექციებს კი სამხატვრო აკადემიისა და თსუ-ის ხელოვნებათმცოდნეობის სტუდენტები და სხვა  პირები, უკვე შემდგარი პროფესიონალები ესწრებოდნენ. სპონტანურ შეკრებებზე ჩაის მაგიდასთან დღის საათებში მხატვრული თუ სამეცნიერო საკითხები განიხილებოდა, თუმცა ყველაფერს ქვეყნის ბედზე ფიქრი და საუბრები მსჭვალავდა.

რაც შეეხება უშუალოდ 1943 წ. ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრში გამართულ კონცერტზე საქართველოს სახელმწიფო სიმფონიურ ორკესტრთან ერთად ქეთევან თუმანიშვილმა შეასრულა თავისი პირველი საფ-ნო კონცერტი ალექსანდრ გაუკის დირიჟორობით. II მსოფლიო ომის დროს, ა. გაუკი 2 წლის განმავლობაში მოღვაწეობდა თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში და ხელმძღვანელობდა სიმფონიურ ორკესტრს.

მოსკოვის კონსერვატორიის წარმატებით დამთავრებისა და დისერტაციის დაცვის შემდეგ ქეთევან თუმანიშვილის მესამე სამუსიკო სასწავლებელსა და ზ. ფალიაშვილის სახელობის ცენტრალურ სამუსიკო სკოლაში ეწევა პედაგოგიურ მოღვაწეობას, სადაც სასწავლო ნაწილის გამგედ მუშაობს წლებში. ამ პერიოდში ინტენსიურად მიმდინარეობს შემოქმედებითი მუშაობა, მონაწილეობს კომპოზიტორთა კავშირის ყველა ღონისძიებაში.

1949 წლიდან ეწეოდა პედაგოგიურ საქმიანობას, 1943-1945 წლებში ასწავლიდა თეორიულ დისციპლინებს თბილისის III მუსიკალურ სკოლაში, ხოლო 1949-1974 წლებში ცენტრალურ მუსიკალურ სკოლაში (1952-1956, 1956 წლებში ასწავლიდა თბილისის კონსერვატორიაში, 1961, 1966 წლიდან მოქმედი პროფესორი, 1978 წლიდან მუსიკის თეორიის ხელმძღვანელი, პროფესორი, 1973 წლიდან კათედრის გამგე.

ხელოვნებათმცოდნეობის კანდიდატის ხარისხი მიენიჭა მოსკოვში 1949 წელს, დისერტაციის თემა: „ზ. ფალიაშვილის ოპერის „აბესალომ და ეთერის“ მუსიკალური ენის ზოგიერთი თავისებურება“.

სსრკ კომპოზიტორთა კავშირის წევრია 1943 წლიდან. 1976 წელს მიენიჭა საქართველოს სსრ დამსახურებული არტისტია წოდება.

 

რუსუდან თაყაიშვილი

2025.06.04.