კომპოზიტორი თამარ ნიკოლოზის ასული  ვახვახიშვილი დაიბადა 1894 წლის 4 იანვარს (ძვ. სტ. 1893.12.23.) ვარშავაში (პოლონეთი, იმ დროს რუსეთის იურისდიქცია) სამხედრო პირის - გვარდიის ოფიცრის ოჯახში. თამარის მამის, ნიკოლოზ ვახვახიშვილის სამსახურებრივი მოვალეობის გამო ოჯახი დაღესტანში გადადის საცხოვრებლად, ხოლო საბოლოოდ თბილისში სახლდება.

ნიკოლოზ ვახვახიშვილი კარგად მღეროდა და უკრავდა ვიოლინოზე. მას თანხლებას მცირეწლოვანი ქალიშვილი უწევდა. თამარი 9 წლის ასაკიდან მონაწილეობს კონცერტებში, როგორც აკომპანიატორი (ფორტეპიანო).

თ. ვახვახიშვილი საშუალო განათლებას იღებს გიმნაზიაში. მშობლიური ქართულის და რუსულის გარდა ეუფლება ფრანგულ, გერმანულ, ინგლისურ ენებს.

საქართველოში ჩამოსვლის შემდეგ 1906-1908 წლებში თამარი მუსიკალურ განათლებას ფორტეპიანოს განხრით აგრძელებს თბილისის მუსიკალურ სასწავლებელში.

1908-1912 წლებში სწავლობს საიმპერატორო რუსული სამუსიკო საზოგადოების თბილისის სამუსიკო სასწავლებელში ფორტეპიანოს განხრით, ხოლო 17 წლის ასაკში, ავადმყოფობის გამო (მყესების მწვავე ანთება), ანებებს ფორტეპიანოს სპეციალობას და 1911 წლიდან პროფესორ  ნიკოლოზ ნიკოლაევთან ეუფლება თეორიის და კომპოზიციის საფუძვლებს.

1912-1917 - სწავლობს იმ დროინდელი პეტროგრადის (პეტერბურგი) კონსერვატორიაში, პროფესორ ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძე ჩერეპნინთან (კომპოზიცია) და პროფესორ თომა ალექსანდრეს ძე ჰარტმანთან (პოლიფონია).

1914 წლის 28 მაისს თბილისის საოპერო თეატრში შედგა პრემიერა, წარმოდგენილი იყო 20 წლის ქალი კომპოზიტორის - თამარ ვახვახიშვილის „სპარსული პანტომიმა“ (იგივე „ირანული პანტომიმა“). თეატრი მაყურებელს ვერ იტევდა, რადგან დიდი ინტერესით ელოდა მოწინავე საზოგადოება  „უჩვეულო წარმოდგენას“. მათ ახალგაზრდა ნიჭიერ მუსიკოს ნდობა გამოუცხადეს და ოვაციებით დააჯილდოვეს. საღამომ დიდი წარმატებით ჩაიარა. 

აღსანიშნავია, რომ ორკესტრს დირიჟორობს მსოფლიოში იმ დროს უკვე აღიარებული, ერთ-ერთი პირველი დირიჟორი ქალი -  ევა ბრიუნელი. 1914 წ. იგი ევროპიდან საგასტროლოდ ეწვია საქართველოს, თუმცა დედით ქართველი (ანდრონიკაშვილი) ქალბატონის დაბადების ადგილი მანგლისია. (ლიტ.: 1, 14, 20).

1918-1921 - ვახვახიშვილი სწავლას აგრძელებს ახლა უკვე თბილისის კონსერვატორიაში, სადაც მისი პედაგოგია კვლავ პროფესორი ნ. ნ. ჩერეპნინი (კომპოზიცია).

სწავლის პარალელურად თ. ვახვახიშვილის შემოქმედება დიდ სცენაზე ჟღერს და მას ფართო საზოგადოება ეცნობა.

ენციკლოპედიურ ლექსიკონში „საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921)“ მუსიკის შესახებ აღწერაში ნათქვამია -„იმ პერიოდში თბილისის საოპერო თეატრის სცენაზე დაიდგა პირველი ქართული ბალეტებიც: „ბახუსის დღესასწაული“ (1919, სხვა ვერსიით - 1918) და „სიყვარულის ნექტარი“ (პრემ. 1920.20.VI). ბალეტების ავტორი იყო პირველი ქართველი კომპოზიტორი ქალი, მოდერნისტი თ. ვახვახიშვილი.“ (ლიტ.:15)

1921-1923 წლებში თამარ ვახვახიშვილი თბილისის II სამუსიკო სასწავლებლში იწყებს მოღვაწეობას და იკავებს დირექტორის თანამდებობას. სასწავლებელში იწვევს ილია სიმონის ძე აისბერგს (პიანისტი, კომპოზიტორი, პედაგოგი, მწერალი). აქვე აყალიბებს კომპოზიციის კლასს პროფესორ ქრისტეფორე სტეფანეს ძე კუშნიარიოვის (კომპოზიტორი, მუსიკოლოგი, პედაგოგი,) ხელძღვანელობით. აგრეთვე, შემოაქვს ფორტეპიანოზე დაკვრის სწავლების ახალი მეთოდიკა.

1923 წელს თბილისის კონსერვატორიის მაშინდელი რექტორის ზაქარია ფალიაშვილის მოთხოვნით, სასწავლებლიდან კომპოზიციის კლასი კონსერვატორიაში გადადის და თბილისის კონსერვატორიაში კომპოზიციის კათედრა ყალიბდება. სავარაუდოდ, ამ მოვლენას უსწრებს ვახვახიშვილის პედაგოგიური კარიერის მაღალ საფეხურზე გადაყვანა. საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმის - ხელოვნების სასახლის კუთვნილ ვახვხიშვილის ფონდის მასალათა შორის აღმოჩნდა წერილი, რომელიც ამ ფაქტს აღნიშნავს. ადრესატი სახალხო განათლების კომისარიატის „მუზო„-ს გამგეა. მას პირველი სახელმწიფო კონსერვატორიის ადმინისტრაცია - კონსერვატორიის დირექტორი ზაქ. ფალიაშვილი, კონსერვატორიის ინსპექტორი ს. ჩემოდანოვი და საქმის მწარმოებელი ე. ნათიშვილი ამცნობს, „რომ თანახმათ სამხატვრო საბჭოს დადგენილებისა 10 ივნისიდან 1923 წ. ქუთაისის ტექნიკუმის დირექტორი ლარისა მიხეილის ასული ქუთათელაძისა და ტფილისის მუსიკალური სასწავლებლის დირექტორი თამარ ნიკოლოზის ასული ვახვახიშვილისა ღირსი იქმნენ უფროს მასწავლებლის წოდებისა“. წერილი დათარიღებულია 1923 წლის 11 იანვრით და აღინიშნება კონსერვატორიის იმ დროინდელი ბლანკის ნიშანი.

პედაგოგიური მოღვწეობის პარალელურად ვახვახიშვილი აგრძელებს საკომპოზიტორო შემოქმედებას და ამჯერად იგი მჭიდროდ უკავშირებს მის ცხოვრებას თეატრს. ეს კი მის მოღვაწეობას რადიკალურად ცვლის. ისე, რომ პედაგოგიურ სფეროზე უარს ამბობს, მიუხედავად ამ სფეროშიც წარმატებული კარიერისა. ხელოვნების მუზეუმის არქივში დაცულია ამონაწერი სახელ. კომიტეტის 1923.07.19.-ში ჩატარებული სხდომის ოქმიდან, საიდანაც ვიგებთ: „ვინაიდან თ. ვახვახიშვილს მიუძღვის დიდი დამსახურება მუს. სკოლის საქმეში, რომელიც საკუთარი შემოსავლით ცხოვრობდა და არა სახელმწიფო ხარჯზე, განათლების კომისარიატისაგან იღებდა მხოლოდ შემთხვევით (არ იკითხება) დახმარებას და ამგვარად  სკოლა არსებობდა ვახვახიშვილის ენერგიის მეოხებით, ამიტომ გაწეული შრომისათვის  მას გამოეცხადოს მადლობა და განთავისუფლებულ იქნეს მუსიკალურ სკოლის დირექტორის თანამდებობისაგან.“ მისი განცხადების საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ვახვახიშვილი, საკუთარი სურვილით, ტოვებს თანამდებობას, რადგან  ჯერ კიდევ 1 წლით ადრე იგი საკომპოზიტორო შემოქმედებით კავდება, კერძოდ თავის შემოქმედებით გზას მიმართავს ძირითადად „თეატრის მუსიკისკენ“, რასაც საკმაოდ დიდი ძალისხმევა და დრო სჭირდება.

1922 წელს მიწვეულია რუსთაველის თეატრში რეჟისორ კოტე მარჯანიშვილთან სამუშაოდ. ქმნის მუსიკას სპექტაკლისთვის „ცხვრის წყარო“(ლოპე დე ვეგას „ფუენტეოვეხუნა“).

თამარ ვახვახიშვილი თეატრში მისვლის დღეს თავის მოგონებებში აღწერს: „მარჯანიშვილი გულითადად შემხვდა. მან მაშინვე გამომიწოდა წიგნი მინაწერებით, კუპიურების მინიშნებებით და გადაადგილებული ფურცლებით. - „ნუ შეცბებით, თუ მეორე გვერდიდან მეთხუთმეტეზე ან მერვედან პირველზე გადახტომა მოგიწევთ. სჯობს, წაიკითხოთ პიესა ისე, როგორც აქვს ავტორს და ნებისმიერი პერსონაჟის მუსიკალური დახასიათება წარმომიდგინეთ. ხვალ დილის თერთმეტ საათზე გელოდებით“. საღამოს ხუთ საათზე დავშორდით. ერთ საღამოში უნდა მომესწრო პიესის წაკითხვა და რამის დაწერა. მე წავიკითხე პიესა ისე, როგორც აქვს დაწერილი ლოპე დე ვეგას. უჩვეულოდ ტრაგიკული მომეჩვეა. წარმოვიდგინე ძალადობის საშინელება, ინკვიზიცია, ჩამესმოდა სამგლოვიარო ზარების რეკვა. არადა, „მუსიკა უნდა იყოს ენერგიული და მხიარული” - თქვა კონსტანტინე ალექსანდროვიჩმა. დავიბენი, დავიწყე მარჯანიშვილისეული მონტაჟის გაშიფვრა. და ყველაფერი ნათელი გახდა. სრულად ვიგრძენი პიესის ინტერპრეტაციის არსი - რევოლუციური დატვირთვა და ენთუზიაზმი.

პირველი დახასიათებისთვის ავირჩიე მენგო (პიესის პერსონაჟი). დავწერე სავიოლინო სოლო მისი პირველი გამოსვლისთვის და სიმღერა, რომელსაც იგი მღერის ბოლო აქტში. მენგოს ასრულებდა ვასაძე (მსახიობი აკაკი ვასაძე). მომდევნო დღეს მარჯანიშვილმა მიაწოდა მას ვიოლინო და უთხრა: „თქვენ სოფლის მევიოლინე ხართ, მოუსმინეთ მუსიკას და დაგვაჯერეთ, რომ იმპროვიზირებთ“. ეს სოლო, გამოუცდელობის გამო, მეტად მოგრძო დავწერე.

აქ პატარა გადახვევა უნდა გავაკეთო. როგორც დრამის კომპოზიტორები, ჩვენ ხშირად განვიცდით შემოქმედებით იმედგაცრუებას. ჩვენ მუსიკას ხშირად ჩეხავენ, წყვეტენ, რაც ყოველგვარ მუსიკალურ ლოგიკას სცდება. მარჯანიშვილს უყვარდა და ესმოდა მუსიკა. თუ მუსიკა შეესაბამებოდა მოცემული ნაწარმოების განწყობას, ის არასოდეს კი არ კვეცავდა მას. არამედ, ავსებდა სცენაზე არსებულ პაუზებს, რაც მის დიდ ოსტატობასა და კომპოზიტორის შემოქმედებისადმი ფრთხილ დამოკიდებულებაზე მეტყველებდა. მან იგივე გააკეთა ჩემს სოლოზე. მან ლაურენსიას და პასკუალის დიალოგის დროს, მუსიკის მონაკვეთი კულისებში გაიტანა, ნაწილი კი მენგოს შემოსვლისას და ეს ძალიან ბუნებრივად გამოვიდა. რაც შეეხება სიმღერას, ვასაძემ მას შესაბამისი ინტონაცია მოარგო და მაშინვე გამოიკვეთა მისი როლის ბუნებაც. დამახსოვრებულ სიმღერას, რეპეტიციის ბოლოს ,მთელი თეატრი მღეროდა. იმ დღიდან მაღიარეს როგორც კომპოზიტორი თეატრში.“ (ლიტ.: 25)

ამ პერიოდიდან იწყება თამარ ვახვახიშვილის საოცარი შემოქმედებითი გზა. ის ცხოვრობს თეატრით, ქმნის მუსიკას თეატრალური სპექტაკლებისთვის. რთულია განსაზღვრა მისი შემოქმედების მასშტაბისა, რადგან წლების მანძილზე ორასამდე სპექტაკლისთვის შექმნის მუსიკას, რაც იმავდროულად გულისხმობს კლავირის, საორკესტრო პარტიტურის, პარტიების სახით სანოტო ფიქსირებას ყოველი  მოტივისა, მელოდიისა, თითოეული პერსონაჟის მუსიკალური დახასიათებისა, მარჯანიშვილის სპექტაკლთა დრამატურგიული ქარგის შესატყვისი მუსიკალური მასალისა.

აღსანიშნავია, რომ „მარჯანიშვილს უყვარდა „ძლიერ“ ადგილებში მსახიობის მუსიკით გამოყვანა (იგულისხმება სცენაზე სპექტაკლისას) და აქ იგი ითხოვდა მუსიკის სრულ თანხვედრას ჟესტიკულაციასთან, მოძრაობასთან, რხევასთან ლაბადის, თავშალის, შლეიფის...“. (ლიტ.: 25). აღნიშნული ერთიორად აძლიერებს კომპოზიტორის, ამ შემთხვევაში, ვახვახიშვილის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნებს, რომელსაც იგი ოსტატურად უმკლავდებოდა.  

კოლოსალური შემოქმედებითი მოღვაწეობა გაწია თამარ ვახვახიშვილმა, რაც  თეატრის ე.წ. „ლაბორატორიის“ შემადგენელი და განუყოფელი ნაწილი იყო, და რამაც, ესოდენ, დიდი წარმატება მოუტანა ქართულ თეატრს.

რუსთაველის ეროვნული თეატრის ვებსაიტზე მოწოდებულია ინფორმაცია - „კოტე მარჯანიშვილმა საფუძველი ჩაუყარა „სინთეზურ თეატრს“: სპექტაკლის იდეის გახსნას ემსახურება რეჟისურა, მსახიობთა ანსამბლი, სცენოგრაფია, მუსიკა, ქორეოგრაფია. მარჯანიშვილის სპექტაკლებმა... წარუშლელი კვალი დატოვეს ქართული თეატრის ისტორიაში.“

1922 წლიდან მოყოლებული ვახვახიშვილი მოღვაწეობს სხვადასხვა თეატრებში: თბილისის რუსთაველის სახელობის, ქუთაისის, ბათუმის, თელავის, მოსკოვის (მცირე აკადემიური; ერმოლოვას; დრამისა და კომედიის; კორშის;),  ხარკოვის და სხვ. ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

თამარ ვახვახიშვილის, როგორც თეატრის კომპოზიტორს, ეძღვნება პრესაში გამოქვეყნებული არაერთი სტატია, სადაც აგრეთვე, აღნიშნულია სპექტაკლებში მუსიკის მნიშვნელობაზე. „თავისთავად მუსიკა დრამის თეატრში, მარჯანიშვილამდე, შემთხვევით ხასიათს ატარებდა და ამდენად მისი წარმოდგენაში სისტემატური გამოყენება, როგორც სპექტაკლის აუცილებელი და მძლავრი დამხმარე საშუალება, მარჯანიშვილის ნოვატორული ხერხი იყო. ჯერ გამოუცდელი, იმხანად სულ ორიოდე ბალეტის ავტორის, კომპოზიტორი ქალისთვის, მარჯანიშვილის მიწვევა სრულიად მოულოდნელი აღმოჩნდა. ... ჭკვიანმა და ნიჭიერმა ქალმა სწრაფად აუღო ალღო კ. მარჯანიშვილისეულ რეჟისორულ ხელწერას და მათ შორის მალე დამყარდა ის სრული ურთიერთგაგება, რომელიც გრძელდებოდა მარჯანიშვილის სამშობლოში მოღვაწეობის მთელი უკანასკნელი თერთმეტი წლის განმავლობაში (1922-1933). ამ დროიდან დაიწყო თამარ ვახვახიშვილის ცხოვრების სრულიად ახალი, აღმავლობის ხანა, დაკავშირებული დიდ კოტე მარჯანიშვილის სახელთან და თეატრთან. ამის შესახებ კომპოზიტორი წერს: „ვიღაცამ თქვა - თეარტში ახალი ერა დადგაო. ვფიქრობ, დაიწყო ახალი ერა ჩვენს ცხოვრებაშიც, ყველა შემთხვევაში ჩემს ცხოვრებაში...უშანგი ჩხეიძის თქმით „მუსიკა მარჯანიშვილის დადგმებში გაცილებით მეტი და მნიშვნელოვანი იყო, ვიდრე სპექტაკლში შემავალი  სხვა რომელიმე კომპონენტი. ამდენად კომპოზიტორი თეატრის ყოველდღიური ცხოვრების შუაგულში იდგა და მარჯანიშვილის მუშაობის ყველა მომენტის დამსწრე და უშუალო მონაწილე იყო.“ (ლიტ.: 8).

ყოფილა შემთხვევა, როდესაც კოტე მარჯანიშვილისთვის სწორედ ვახვახიშვილის მუსიკას მიუცია ბიძგი - სწორედ მუსიკის ძალამ განაპირობა შეჩერებული რეპეტიციების ხელახლა წამოწყება და სპექტაკლ „ურიელ აკოსტას“ მიყვანა ტრიუმფალურ გამარჯვებამდე. ამის შესახებ ვახვახიშვილი თავის მოგონებებში წერს:„გავიდა ხანი, თეატრში თვლიდნენ, რომ დადგმა მოიხსნებოდა. ერთხელაც, დილით ჩემთან შემოვდა ვერიკო ანჯაფარიძე თხოვნით, რომელიც აპირებდა ივდითის მონოლოგის წაკითხვას რომელიღაც კონცერტზე, სადაც ფონად მუსიკა უნდა შემესრულებინა. გადავწყვიტეთ რეპეტიცია თეატრში გაგვევლო. საორკესტროში პიანინოსთან ჩავედით. ჯერ დაბალ, ხოლო შემდეგ მთელი სიძლიერით მან დაიწყო ივდითის მონოლოგის კითხვა“. როგორც ჩანს მუსიკის თანხლებამ მონოლოგს შესძინა ის დატვირთვა, რაც გახდა სპექტაკლის განხორციელებაში სტიმულის მიმცემი კოტე მარჯანიშვილისათვის, რომელიც შემთხვევით აღმოჩნდა ამ მუზიცირების მომსწრე.“

1922-1926წლებში თამარ ვახვახიშვილი მოღვაწეობს ქ. თბილისის რუსთაველის სახელობის თეატრში, სადაც მუსიკალური განყოფილების გამგის მოვალეობას ასრულებს, მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

შოთა რუსთაველის სახელობის ეროვნული თეატრის მუზეუმის მასალებიდან ირკვევა, რომ თამარ ვახვახიშვილს, 5 წელიწადში  ამ თეატრში შეუქმნია მუსიკა 12 სპექტაკლისთვის: „ცხვრის წყარო“ (1922), „ლონდა“ (1923), ცისფერი ობობა“(1923), „გმირი“ (1923), „გაზი“ (1924), „მალშტრემ“ (1924), „ლატავრა“(1924), „სინათლე“(1924), „ჰამლეტი“ (1925), „ლისაბონის მიწისძვრა“ (1925), „დეზერტირკა“ (1925), „მზეთა-მზე“ (1926).

უკვე საკმაოდ წარმატებული კომპოზიტორი - თამარ ვახვახიშვილი 1926-1927 წლებში მიემგზავრება საფრანგეთში. აქ იგი ნ. ნ. ჩერეპნინისა და თ. ა. ჰარტმანის რჩევით აგრძელებს სწავლას პარიზის კონსერვატორიაში მუსიკალურ-თეატრალური ჟანრების სფეროში მოღვაწე კომპოზიტორ პოლვიდალთან და მასთან კომპოზიციის კურსს გადის. პარიზში სწავლის პარალელურად ეცნობა იმ პერიოდის სახელოვნებო დარგების ევროპულ სტანდარტებს. აქვე შეხვდება დავით კაკაბაძეს, რომელთან, მომდევნო წლებში, მოუწევს თანამშრომლობა საქართველოში, მარჯანიშვილის სპექტაკლებზე მუშაობისას. „ვახვახიშვილის პარიზული პერიოდი“ სამწუხაროდ ჩვენთვის უცნობია, მხოლოდ ვიცით რომ მას სამშობლოში დიდი ინტერესით ელოდნენ. წერილში, რომელიც დათარიღებულია 1926 წლის 16 მარტით,  კოტე მარჯანიშვილი ამცნობს სიახლეებს და გამოთქვამს სურვილს თამარის დაბრუნებასთან დაკავშირებით: „გილოცავ ჩვენი ექსპერიმენტალური დადგმის - პირველი ქართული პანტომიმის განხორციელებას. წარმატებასა და ბედნიერებას გისურვებ... რაც მე შემეხება - ლოდივით ვგდივარ და უსაქმურობისაგან ლამის გავცოფდე. ... თუ გინდა რომ ცოცხალს მომისწრო, ჩამოსვლას მოუჩქარე. გკოცნი. შენი კ. მარჯანიშვილი“. (ლიტ.: 2) ევროპიდან დაბრუნებულს, მართლაც დიდი შემოქმედებითი პროცესები ელოდა. ჩამოსვლისთანავე (1928-1930) იწყებს მოღვაწეობას კ. მარჯანიშვილის მიერ ახლად ჩამოყალიბებულ ქუთაისის დრამატულ თეატრში, მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

„1928 წელს კოტე მარჯანიშვილმა შემოიკრიბა თანამოაზრეები და ამავე წლის, 3 ნოემბერს სპექტაკლით "ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ!" საფუძველი ჩაუყარა ახალ, ქუთაის - ბათუმის სახელმწიფო დრამატულ თეატრს.“ (ლიტ.: 26) ვახვახიშვილი კოტე მარჯანიშვილთან ერთად ტრადიციად ამკვიდრებს თბილისის დრამატულ თეატრში მუსიკალური ხელოვნების მნიშვნელობის წამოწევას.

თამარ ვახვახიშვილი მთელი სისავსით ჩართულია მარჯანიშვილის სპექტაკლების სამზადისში, იგი მაქსიმალური სიზუზტით აღწერს ყველა პროცესს, რასაც არაერთი მკვლევარი დღესაც იყენებს თავიანთ ნაშრომებში.

ამონარიდი კომპოზიტორის დღიურიდან: 1928.08.26. –„ჩამოვიდა მხატვარი დ. კაკაბაძე. იგი ჯერ კიდევ პარიზში გავიცანი . პარიზში „დამოუკიდებელთა სალონში“ ჰქონდა გამოფენილი თავის სურათები. ჩვენთან „ჰოპლას“ აფორმებს... ააშენეს კონსტრუქცია - ერთმანეთზე დახვავებული კოლოფები, მაგრამ როგორ შეღებონ არ იციან... დავით კაკაბაძემ თქვა, ყველაფერს პულვერიზატორი აჯობებს. სინჯეს - შესანიშნავია. ნაცრისფერ ნარმის კოსტიუმებსაც ასევე პულვერიზატორით შეღებავენ.“ (ლიტ.: 16)

ისევე, როგორც მისი მუსიკალური შემოქმედება, ლიტერატურული ნაშრომებიც და ჩანაწერები დატვირთულია ემოციურობით, გამოირჩევა სკრუპულოზურობით, მოწოდებულია ხატოვნად და მკითხველს სრულ სურათს უქმნის ასახულის რეალობისა .საოცარ სურათს ქმნის თუნდაც მისი დღიურის ფურცლებზე ასახული თეატრის ცხოვრების ეპიზოდები: (1929.11.30.) „ნაბრძანები გვაქვს დღეს 9 საათზე ყველანი თეატრში ვიყოთ - დანიშნულია „შუა ღამის“ პირველი გენერალური რეპეტიცია გრიმითა და კოსტიუმებით. დღესვე ჩართეს კინო, რომელიც ასრულებს ახალ როლს - კომიკურს. საუცხოოდ გამოვიდა - სცენაზე დაღვრილი მიჯნურთა ცრემლები ეკრანზე მოწანწკარებს წვიმის წვეთებად, შემდეგ ეს წვეთები გადადის წყლის ჭავლში, ნაკადულში, მდინარეში და ბოლოს, აბობოქრებულ ზღვაში.“ (ლიტ.: 16)

მუსიკისმცოდნეპავლე ხუჭუა სტატიაში, რომელიც მან თამარ ვახვახიშვილის დაბადებიდან 70 წლის იუბილეს მიუძღვნა, ქართული დრამატული თეატრის განვითარებაში მის განსაკუთრებული წვლილის მნიშვნელობაზე საუბრობს: „იგი აქტიური მონაწილეა ჩვენი რესპუბლიკის ორი წამყვანი მხატვრული კოლექტივისა - რუსთაველის სახელობისა (1921) და კ. მარჯანიშვილის სახელობის (1928) თეატრების დაარსებისა. ქართული დრამატული თეატრის რეფორმატორის კ. მარჯანიშვილის პირველი წარმოდგენებიდან 1933 წლამდე თ. ვახვახიშვილს მინდობილი ჰქონდა კ. მარჯანიშვილის და ს. ახმეტელის დადგმების მუსიკალური გაფორმება. ...სპექტაკლების წარმატებაში უდავო დამსახურება თამარ ვახვახიშვილის მუსიკასაც მიუძღვის.“ (ლიტ.: 20)

ვახვახიშვილის შემოქმედებითი გზა  მომდევნო წლებშიც თეატრალურ სცენას უკავშირდება.

1928 წელს შექნილი მუსიკა ჟღერს მის მიერ შექმნილი ლიბრეტოს მიხედვით დადგმულ პანტომიმა „ხანძარი“-ს პრემიერაზე, რომელიც 1930.03.20.-ში შედგა. რეჟისორი კოტე მარჯანიშვილი, ქორეოგრაფი დავით მაჭავარიანი, მხატვრები ელენე ახვლედიანი და პეტრე ოცხელი, დირიჟორი ალექსანდრე გველესიანი. დღევანდელი გადასახედიდან, რთული არ არის წარმოდგენა იმისა, თუ რა წარმატება ხვდა წილად ამ უჩვეულო დადგმას, რომელიც განპირობებული იყო პროფესიონალთა და უზადო ნიჭის მქონე ხელოვანთა ერთობლივი ნაღვაწით.

1930 წელს თეატრმა პირველი გასტროლები ჩაატარა ხარკოვსა და მოსკოვში. წარმოადგინეს სპექტაკლები: „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ!“, „როგორ“, „ურიელ აკოსტა“, „კაკალ გულში“, „თეთრები“, „ხატიჯე“, „ცხვრის წყარო“და  პანტომიმა „ხანძარი“, რომელთაც ასევე დიდი წარმატება ხვდათ. (ლიტ.: 20, 26)

ვახვახიშვილი 1930 წელს თანამშრომლობს ქ. მოსკოვის „კორშის“ თეატრთან. მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

1930-1933 წლებში მოღვაწეობს კოტე მარჯანიშვილთან თბილისის მეორე აკადემიურ დრამატულ თეატრში (კ. მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო აკადემიური თეატრი), ხელმძღვანელობს მუსიკალურ განყოფილებას, მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

1931-1932 წლებში პარალელურად ქმნის მუსიკას ბალეტისთვის „სპარტაკი“, რომლის ლიბრეტოს ავტორია იმ დროს მოსკოვში მოღვაწე, მწერალი ვ. გ. იანი (იანჩევეცკი).

ვახვახიშვილის ბალეტ „სპარტაკი“-ს  შესახებ სხვადასხვა წყაროებიდან ვიგებთ, რომ დღემდე უცნობია სად არის მუსიკალური მასალა, რომელიც არსებობდა კლავირისა და პარტიტურის სახით. აგრეთვე, საკვლევია, თუ რა „გაუგებრობას“ ქონდა ადგილი, როდესაც მოსკოვის დიდი თეატრის მიერ გამოცხადებულ საკონკურსო ნაშრომთა შორის ვახვახიშვილის ბალეტის სანოტო მასალა დაიკარგა. მიმოწერიდან, რომელიც წლების მანძილზე გრძელდებოდა, კომპოზიტორსა და ლიბრეტოს ავტორს შორის, ვიგებთ თუ რა მაღალ შეფასებას აძლევს თამარ ვახვახიშვილის მუსიკას ბატონი ვ. გ. იანი. იგი გამოთქვამს დიდ სინანულს ბალეტის დადგმის პერსპექტივის ჩაშლის გამო. წერილები დაცულია ხელოვნების მუზეუმის არქივში.

აქვეა წერილები ვ. გ. იანის ვაჟიშვილის - მ.ვ.იანჩევეცკის წერილები ვახვახიშვილისადმი. ერთ-ერთ წერილში იგი ეპატიჟება კომპოზიტორს აწ გარდაცვლილი მამის საიუბილეო 100 წლისადმი მიძღვნილ საღამოს და აქვე ამცნობს სტატიის დეტალებს, რომელიც ვ. გ. იანის საიუბილეო თარიღთან დაკავშირებით ამზადებდა. წერილში (შედგ.  რუსულ ენაზე) ნათქვამია: „...ბრალი არ მიუძღვის კომპოზიტორს და მის კოლეგებს, რომ ბალეტმა, რომელიც სპეციალისტთა აზრით გრანდიოზული მოვლენა იქნებოდა, და რომელიც უნდა დადგმულიყო მოსკოვის დიდი თეატრის და თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის სცენებზე, ვერ ნახა დღის სინათლე. თ. ნ. ვახვახიშილის ბალეტი „სპარტაკის“ პარტიტურა, ლიბრეტოსა და ქორეოგრაფიული რედაქტირების მასალებთან ერთად ინახებოდა მოსკოვის დიდი თეატრის დირექტორთან და თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის დირექტორთან - ვ. ამაღლობელთან. „სპარტაკი“-ს დეკორაციებისთვის შესანიშნავი ესკიზები შექმნა მხატვარმა პ. ოცხელმა. ყველაფერი განადგურდა 1937 წლის რაპრესიებისას(ამჟამად რეაბილიტირებული) ორივე თეატრის დირექტორებისა და სამხატვრო ხელმძღვანელების მიერ. პარტიტურა და ლიბრეტო გაუჩინარდა“.

არქივის მასალაში განათლების კომისარიატის მიერ 1933 წელს შედგენილი წერილი ინახება, სადაც ოპერის დირექციას მიმართავენ  ხელ. და ლიტ. სექტორის ხელმძღვანელი დუდუჩავა და მდივანი ანანიაშვილი, რათა მათ გამოყონ სპეციალური კომისია და თ. ვახვახიშვილის საბალეტო მუსიკის „სპარტაკის“ „საჯარო გასინჯვა“ მოხდეს არა უგვიანეს 4 სექტემბრისა.

ამ პერიოდს ეხება მუსიკისმცოდნე ნანა ლორიას ვრცელი სტატიიდან მონაკვეთი, სადაც წერს: „30-იან წლებში სულ უფრო და უფრო ძლიერდებოდა იდეოლოგიური პრესი... საბედნიეროდ იგი გადაურჩა რეპრესიებს, მაგრამ მის მიმართ დასხის სხვა ფორმები იყო გამოყენებული - მისი ნაწარმოებები არ სრულდებოდა, უცნაურ ვითარებაშ ქრებოდა მუსიკალური მასალა, აღარ იდგმებოდა ამა თუ იმ თეატრის სამუშაო გეგმაში შეტანილი სპექტაკლები...“ (ლიტ.: 11).

აქვე ავღნიშნავთ, რომ ვახვახიშვილის „სპარტაკის“ შესახებ სამეცნიერო სტატიებში საუბრობს რუსეთში მოღვაწე ქორეოგრაფი სვეტლანა პოტიომკინა. ლიტერატურის ნუსხაში წარმოდგენილია აღნიშნულ სტატიათა მონაცემები (ლიტ: 21, 22, 23).

1934-1938 წლებში თამარ ვახვახიშვილი ქ. მოსკოვის თეატრებთან თანამშრომლობს: „მცირე აკადემიური“, „ერმოლოვას სახელობის“, „კომედიისა და დრამის“,  მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის. მას 1935 წელს მოსკოვის მცირე თეატრის ადმინისტრაცია გადასცემს სიგელს სპექტაკლების გაფორმებისთვის.

1938 წ. მოღვაწეობს ქ. ქუთაისის თეატრში. მუსიკალურად აფორმებს და ქმნის მუსიკას სპექტაკლებისთვის.

1940 წელს ვახვახიშვილს ანიჭებენ საქართველოს ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწის წოდებას. ასევე, სახელოვნებო დარგში „კავკასიის დაცვისათვის“ და „შრომითი მამაცობისათვის“ მთავრობის ჯილდოებს.

1944 წელს საპატიო სიგელით დაჯილდოვდა და ხელოვნების დარგში თვალსაჩინო დამსახურებისთვის საქართველოს სსრ ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწის წოდება მიენიჭა. აქვე აღვნიშნავთ, რომ მოგვიანებით, საქართველოს საბჭოთა სოც. რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1974 წლის 7 იანვრის დადგენილებით ქართული საბჭოთა მუსიკალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი წვლილისათვის თამარ ვახვახიშვილს, დაბადების ოთხმოც წელთან დაკავშირებით, საპატიო სიგელი გადაეცა. ამ ფაქტის ამსახველი მასალა, ასევე, ხელოვნების მუზეუმის ფონდში ინახება.

1945-1969 - მოღვაწეობს ქ. მოსკოვის წამყვან თეატრებში  და რადიო-ტელევიზიაში. მოღვაწეობს ლიტერატურულ-შემოქმედებითი განხრითაც - სტატიები, რეცენზიები, პუბლიკაციები. მათ შორის „მუსიკა დრამაში“ (გაზეთი „რუბიკონი“, 1923.03.13.); „კოტე მარჯანიშვილის ექვსი სპექტაკლი“ (თბილისი, ლიტერატურა და ხელოვნება, 1968); „თერთმეტი წელი კოტე მარჯანიშვილთან“ (თბილისი, ხელოვნება, 1976.); „რეცენზიები კოტე მარჯანიშვილის შესახებ“ (კოტე მარჯანიშვილი, უნიკალური საარქივო მასალები/ სარედ. ჯგ. თამარ მაისურაძე და სხვ.; წინათქმა გიორგი კალანდია. თბილისი, 2013);

1958 წლით არის დათარიღებული თამარ ვახვახიშვილის ავტობიოგრაფია, რომელიც დაცულია ვახვახიშვილის ფონდის მასალებთან ერთად საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმის - ხელოვნების სასახლის არქივიში.

ავტობიოგრაფიაში ვკითხულობთ: „მე, თამარ ნიკოლოზის ასული ვახვახიშვილი დავიბადე 1893 წლის 23 დეკემბერს ქალაქ ვარშავაში (იმ დროს რუსეთის პროვინცია).მამაჩემს შესანიშნავი ხმა ჰქონდა და ხშირად მონაწილეობას იღებდა საქველმოქმედო კონცერტებში .როიალის დაკვრა მე ადრე დავიწყე, 9 წლის ვიყავი, როცა მამაჩემს მის კონცერტებზე აკომპანიატორად დავყვებოდი. გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ თბილისში ჩამოვედით და ამის შემდეგ მე მხოლოდ მუსიკის დარგში განვაგრძე სწავლა. 17 წლისა ვიყავი, როცა ავად გავხდი ხელების ძარღვების ანთებით, რის გამოც იძულებული გავხდი როიალზე დაკვრისთვის თავი დამენებებინა. ჩემმა პროფესორმა, თბილისის კონსერვატორიის მაშინდელმა დირექტორმა ნ.დ. ნიკოლაევმა მირჩია, რომ მასთან კომპოზიციის კურსი გამეარა. მე ასეც გავაკეთე. მანვე გამიწია ხელმძღვანელობა პეტერბურგის კონსერვატორიაში გამოცდების ჩაბარების დროს, სადაც ვსწავლობდი 1912-1917 წწ. 1917 წ. პეტერბურგის კონსერვატორიამ ვადაზე ადრე გასცა დიპლომები. იმათ ვინც დიპლომების დაცვა მოასწრო, მაგრამ ვერ ჩააბარა გამოცდები, ხოლო ვინც მხოლოდ გამოცდები ჩააბარა იმათ კონსერვატორიის დამთავრების მოწმობა მისთვის. ასეთი მოწმობა მივიღე მე. 1918 წ. ჩამოვედი თბილისში და განვაგრძე სწავლა თბილისის კონსერვატორიაში ჩემს პეტერბურგელ პროფესორ - ნ.ნ. ჩერეპნინთან, რომელიც იმ დროისათვის მოწვეული იყო თბილისში კონსერვატორიის დირექტორის თანამდებობაზე. მასთან ვსწავლობდი 1921 წლამდე. ამ დროისათვის მე უკვე დაწერილი მქონდა სამი ბალეტი „ვაკხის ზეიმი“ და „სიყვარულის წამალი“ და „სპარსული პანტომიმა“, რომლებიც მიდიოდა თბილისის საოპერო თეატრში 1914 და 1918-21 წლების სეზონში. საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ მობილიზაციით დამნიშნეს თბილისის მუსიკალური სასწავლებლის დირექტორად. 1922 წელს განათლების კომისარიატმა მიმიწვია რუსთაველის თეატრში კოტე მარჯანიშვილთან სამუშაოდ, „ცხვრის წყაროს“-ათვის მუსიკის დასაწერად. ამ დროიდან კოტე მარჯანიშვილის თითქმის ყველა მის დადგმას მუსიკალურად მე ვაფორმებდი, როგორც თბილისის თეატრში, ასევე მოსკოვისა და სხვა ქალაქებში. მუსიკას ვწერდი, აგრეთვე, მოსკოვის რადიოსათვისაც. 1926 წელს საქ. განათლების კომისარიატმა მუსიკალური განათლების გასაგრძელებლად საფრანგეთში მიმავლინა. 1927 წელს დავამთავრე პარიჟის (იგულისხმება პარიზი) კონსერვატორია (კომპოზიტორ, პროფ. პოლ ვიდალის კლასი.) სამშობლოში დავბრუნდი 1928 წ. მარტში და მაშინვე დავიწყე მუშაობა კ.მარჯანიშვილის მიერ ახლად ჩამოყალიბებულ ქუთაისის თეატრში.

1940 წ. მომანიჭეს საქ. ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწის წოდება. მაქვს მთავრობის ჯილდოები: „კავკასიის დაცვისათვის“, „შრომითი მამაცობისათვის“. მიღებული მაქვს კიდევ მოსკოვის მცირე თეატრის სიგელი სპექტაკლების გაფორმებისთვის /1935 წ./ ამჟამად პენსიონერი ვარ /ვიღებ 335 მან./თ.ვახვახიშვილი  1958.  10/VII“(ხელნაწერი, მელანი). (ლიტ.: 2)

1969-1976 - ბრუნდება სამშობლოში და სიცოცხლის ბოლო წლებში ცხოვრობს თბილისში, რუსთაველის ქ. N 1-ში მდებარე ბინაში, რომელიც ყოველთვის ღია იყო სტუმრისთვის, ვახვახიშვილი, მიუხედავად „თვალის სინათლის“გაუარესებისა, ცდილობდა რჩევით და გამოცდილების გაზიარებით გამასპინძლებოდა მოსულთ.

თამარ ნიკოლოზის ასული ვახვახიშვილი გარდაიცვალა 1976 წლის 31 ოქტომბერს. დაკრძალულია თბილისში, დიდუბის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში.

მისი მოღვაწეობა მრავალმხრივია, შემოქმედება - მრავალფეროვანი. ჩვენთვის ცნობილი, როგორც მარჯანიშვილის სპექტაკლების კომპოზიტორი, ავტორია პირველი ქართული პანტომიმისა და ბალეტისა. უმეტესობა იდგმებოდა საქართველოშიც და მის ფარგლებს გარეთაც. მასვე ეკუთვნის სხვადასხვა ჟანრში შექმნილი ნაწარმოებები: კამერულ-ინსტრუმენტული(საფორტეპიანო, ანსამბლები), კამერულ-ვოკალური(ვოკალური ციკლები, რომანსები, სიმღერები), სიმფონიური, საკონცერტო, საოპერო, მუსიკა დრამატული სპეკტაკლებისათვის. მუსიკალურად აფორმებდა სახელოვნებო საღამოებს (შემსრულებელი, ფორტეპიანო).

საქართველოს ტელე-რადიო არქივში არსებულ მასალათა ნუსხაში მოხსენიებულია თამარ ვახვახიშვილი, როგორც თანამონაწილე სხვადასხვა ღონისძიებებისა: კოტე მარჯანიშვილი (დოკ. ფილმი); საიუბილეო-სამეცნიერო სესია - კოტე მარჯანიშვილი, რედ.  ლ.  კიკილაშვილი, 1972.11.22 (აუდიო,); „კოტე მარჯანიშვილი და მუსიკა“ (1972.09.29.); „ქება და დიდება“, რეჟ.  თ. კვირკველია (ფილმი); კოტე მარჯანიშვილი, რეჟ.  ს. ჭელიძე (დოკ. ფილმი); საუკუნის პორტრეტი - სესილია თაყაიშვილი (დოკ. ფილმი); „ურიელ აკოსტა“ სპექტაკლის დაწყებამდე, 1928 წ. მარჯანიშვილის მიერ ქუთაისში დადგმული „ურიელ აკოსტას“ პერსონაჟთა ფოტოები; ისმის სპექტაკლიდან ხმების ჩანაწერი: უშანგი ჩხეიძე, ვერიკო ანჯაფარიძე; საუბრობს ვერიკო ანჯაფარიძე მარჯანიშვილის შესახებ (1973.01.01.); პირველი ზღუდეები - 1921-1925, 1971.01.01. (ტელეფილმი); დიდი ხელოვანი - კოტე მარჯანიშვილი,  ავტ. ა. ძიძიგური (1953.04.16.); "ცხვრის წყარო", სცენა პირველი მოქმედებიდან(აუდიო).

ვახვახიშვილის შემოქმედების აღწერისას პ. ხუჭუა აღნიშნავს: „მუსიკალურად გაფორმებული აქვს 150-მდე წარმოდგენა, რაც ვახვახიშვილის მდიდარ პრაქტიკულ გამოცდილებასა და მისი მუსიკის ხატოვნებაზე მიუთითებს. ერთხელ კოტე მარჯანიშვილმა „ურიელ აკოსტაში“ ივდითის (ვ. ანჯაფარიძე) სიკვდილის სცენისათვის დაწერილი მუსიკის შესახებ დირიჟორ ა. გველესიანს უთხრა: „მე როცა მოვკვდები, შენ დაუკრავ ვერიკოს სიკვდილის, - ფუ, ეშმაკს! - ივდითის სიკვდილის მუსიკას!“. მართლაც ... შესრულდა“. ამ ამონარიდიდან ჩანს თუ რამდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ვახვახიშვილის მუსიკას კოტე მარჯანიშვილი. თამარ ვახვახიშვილი ქართული თეატრალური მუსიკისაკენ გზის გამკვალავად გვევლინება. მის კალამს ეკუთვნის მრავალრიცხვოვანი ნაწარმოებები მუსიკის სხვა დარგებშიც. აღსანიშნავია მისი მუსიკალური კომედია „დონ ხილი - მწვანე შარვალი“ (კ.მარჯანიშვილის ლიბრეტო), კანტატა, ვოკალური ციკლი „ციტატა შოთა რუსთაველიდან“ (პირველად შესრულებული მოსკოვში, 1938 წ. იანვარში, სოლისტი დ. ბადრიძე, დირიჟორი გ. სტოლაროვი)“(ლიტ.:20).

აქამდე არსებული ინფორმაციით, თითქოს და, სრულად იყო დაკარგული ვახვახიშვილის მემკვიდრეობა. საქართველოს მუზეუმებსა და არქივებში ჩვენს მიერ განხორციელებული კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ მისი შემოქმედებიდან  შემორჩენილია სანოტო მასალის მცირე ნაწილი, თუმც მნიშვნელოვანი, რაც საშუალებას გვაძლევს წარმოდგენა ვიქონიოთ კომპოზიტორის შემოქმედებაზე.

ვახვახიშვილის საარქივო მასალა დაცულია მარჯანიშვილის სახ. სახელმწიფო  აკადემიური დრამატული თეატრის არქივში; საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმის - ხელოვნების სასახლის არქივში და შოთა რუსთაველის სახელობის ეროვნული თეატრის მუზეუმში. მის შესახებ ინფორმაციას გვაძლევს საქართველოს ეროვნულ არქივში დაცული მასალებიც.

პროექტის - „ქართველი ქალი კომპოზიტორების მონაცემების და მათი შემოქმედების ციფრული კონვერტირება (მედია-ხელოვნება)“ -ფარგლებში, რომელიც საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს ხელშეწყობით ხორციელდება, ჩვენს მიერ მოძიებულ იქნა საარქივო მასალა, რის საფუძველზე მომზადდა და საიტზე განთავსდა ქართველი ქალი კომპოზიტორის - თამარ ვახვახიშვილის შესახებ ინფორმაცია, ბიოგრაფია და შემოქმედებითი გზა, ნაწარმოებთა და გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა, დამსახურებათა მონაცემები, ფოტო მასალა. შეიქმნა ციფრული სანოტო ვერსია ვახვახიშვილის ნაწარმოებისა - „2 პრელუდია და ფუგა ორღანისათვის“, რომლის ხელნაწერი (დედანი) ინახება ხელოვნების მუზეუმში (ფონდი 1, საქმე 436 N8, ხ. 21 017).

საიტი, რომელიც პროექტის ფარგლებში შეიქმნა ქალ კომპოზიტორთა პოპულარიზაციის მიზნით, ფართო მომხმარებელს გააცნობს კომპოზიტორ თამარ ვახვახიშვილის შემოქმედებით გზას. ვიმედოვნებთ, რომ მომავალში სამეცნიერო კვლევის საგნად იქცევა მისი შემოქმედება,  მოხდება მის ქმნილებათა ციფრული სანოტო ვერსიის შექმნა.

თამარ ვახვახიშვილი ასოცირდება ეპიტეთებთან - პროფესიონალი, ერუდიტი, მუსიკალური გემოვნების ესთეტი, არსით მუსიკოსი, კულტურის ღირშესანიშნავი წარმომადგენელი, ქართველი ქალი კომპოზიტორი გრანდიოზული შემოქმედებითი მემკვიდრეობით. ამავდროულად სათნო,  მეგობრული, თავდადებული.

 

ლელა მაქარაშვილი

2022.11.11.